Blendi Fevziu dhe libri i tij “Enver Hoxha” vazhdon ta mbajnë të hapur debatin në opinionin publik për biografinë e parë bazuar në dokumente për diktatorin. Interesit të publikut dhe lexuesit për të vërtetat e këtij libri por edhe për kundërshtitë që janë bërë publike nga familjarë të Enver Hoxhës, si dhe nga akademikë, gazetari i njohur u është përgjigjur në emisionin “Tonight” të Ilva Tares. Ai në këtë intervistë të gjatë, por që vjen me shkurtime e pasqyruar në gazetën MAPO, rrëfehet hapur si asnjëherë tjetër për librin, të vërtetat e tij, për akuzat e Teuta Hoxhës, nuses së djalit të Enver Hoxhës, se libri është i paguar dhe se është i pavërtetë e i ndërtuar mbi fantazi; për pretendimet që ngre akademiku Rexhep Qosja, se libri nuk mund të quhet mirëfilli biografi, por edhe për marrëdhëniet e tij me politikën e sotme: Pse nuk donte që Topi të vinte në promovimin e librit? Pse Rama refuzoi të vinte edhe pse kishte ftesë të veçantë, si dhe marrëdhëniet e tij të ngushta me Berishën.
Ishte një nga qëllimet tuaja të provokonit me këtë libër për Enver Hoxhën ?
Jo, nuk e kisha menduar kështu. Do kishte qenë një ide shumë e mirë, sepse është një ide marketingu që të provokoja me këtë libër. Megjithëse në përgjithësi nuk është se e kam stilin e provokimit si stil. Por është një rastësi krejtësisht, e kam thënë disa herë dhe s’do doja ta ripërsëritja të gjithën, që ka qenë rastësi e nisur nga disa imazhe filmike, tentativa për të shkruar një dokumentar, meqenëse unë i kam ezauruar të gjitha format e shprehjes së jetës së Enver Hoxhës. Kam pasur një seri prej tri emisionesh në vitin 2004, dosje të Enver Hoxhës, kam pasur gjithashtu një emision me dosje të koncentruara, që i takon 100-vjetorit të lindjes së tij, kam pasur një seri emisionesh të raporteve të tij me kryeministrin Mehmet Shehu, pra ato pjesë që mund të konsideroheshin më misteriozet e periudhës së komunizmit, ishin ezauruar. Kishte mbetur pjesa rozë që nuk ekzistonte, nuk kishim ku ta gjenim. Gjetja e disa materialeve filmike në arkivin e tij, të cilat e tregonin atë në momente që nuk ishin parë kurrë për shqiptarët, përveç Enver Hoxhës të kuruar, shtetar që shfaqej në filmimet e Kinostudios “Shqipëria e Re”, këto ishin disa filmime të ndryshme…dhe vendosa që të nxirrja diçka më shumë nga dokumentet dhe nga dokumenti në dokument rashë në disa dokumente që më befasuan.
Si i keni gjetur dokumentet?
Dokumentet kanë qenë një rastësi, nuk i kam gjetur unë, i ka gjetur gazetarja Desada Metaj teksa kontrollonte vazhdimisht në Arkivin Qendror të Shtetit. Ajo gjeti disa materiale filmike që nuk transkriptoheshin në versionin e sotëm video. Në momentin që ne i morëm bëmë disa përpjekje midis institucioneve të huaja, deri sa një moment ne arritëm t’i përkthenim, pra t’i kthenim në sistemin e sotëm. Ishin rreth 36 orë material filmik, kryesisht zyrtare dhe personale të Enver Hoxhës, pjesë e fondit të Arkivit të Partisë së Punës së Shqipërisë. Këto materiale vlenin për të ndërtuar një dokumentar. Këto materiale i kam mbajtur 2 vjet, pasi nuk gjeja një këndshikim të dokumentarit dhe duke mos pasur një kënd kërkova në dosjen time të Enver Hoxhës. Në qoftë se ju do vinit sot në zyrën time, do të shikonit që ka një paradhomë, një etazher, një bibliotekë ku janë vendosur dosje të tëra, mbi të cilat është shkruar Enver Hoxha, Mehmet Shehu , Edi Rama, Sali Berisha, Ismail Qemali, Ahmet Zogu, që janë dokumente por edhe rrëfime gazetash që unë i skedoj për t’i pasur. Tani, natyrisht është skedari elektronik. Hapa skedarin tim për Enver Hoxhën, gjeta dy-tri materiale interesante që i kisha parë, por nuk i kisha parë me atë sy dhe duke kërkuar në Arkivin Qendror të Shtetit, brenda dokumenteve ishin dhe dokumentet e arkivit privat të Enver Hoxhës. Një pjesë e të cilave nuk ishin përdorur ndonjëherë, një pjesë ishte përdorur.
A mendoni se mund të bëhet një biografi për Enver Hoxhën, ndërkohë që me ligj në Shqipëri nuk janë hapur ende dosje të Partisë së Punës, Ministrisë së Mbrojtjes, dosjet e bashkëpunimit? A është e mundur që të bëhet një biografi e qartë për Enver Hoxhën duke mos pasur gjithë informacionin në dispozicion?
Dosjet e bashkëpunimit nuk kanë lidhje me Enver Hoxhën. E para, biografitë nuk bëhen duke pasur të gjithë informacionin, bëhet një biografi, kur del një informacion tjetër bëhet një biografi tjetër, sepse me këtë logjikë kjo nuk duhet të vlente, madje kjo do të ishte një nga absurditetet më të mëdha që lindin; kështu për shembull, biografia e parë për Hitlerin është botuar në vitin 1938 në Francë, që nuk kishte asnjë dokument, biografia e dytë është botuar në vitin 1943, në kulmin e luftës në SHBA.
Janë quajtur biografi?
Sigurisht. Fjalët ‘biografi’, ‘monografi’, ‘jetëshkrim’ janë e njëjta gjë. Këtu duket sikur është një debat i madh. Sot në botë nuk ekzistojnë më këto terma.
Ju vjen keq që debati është përqendruar këtu, pse është quajtur biografi ?
Ja po e quaj libër, çfarë diference ka?
Pse e quajtët biografi dhe nuk i gjetët një emërtim tjetër, që ndoshta do ju kishte shkaktuar më pak probleme?
Është një biografi e Enver Hoxhës.
Është një biografi e parë në këndvështrimin që keni zgjedhur ju ta tregoni?
Se cilin këndvështrim zgjedh për të treguar, kjo varet nga autori. Kjo ndodh në reminishencat e kohës së komunizmit, ku kishte një biografi që ndërtohej nga Akademia e Shkencave dhe që quhej ‘biografia zyrtare e shokut Tito’, ‘biografia zyrtare e shokut Stalin’. Sot nuk ka. Biografitë, monografitë, jetëshkrimet, ti mund të përdorësh cilëndo nga këto fjalë. Ato ndërtohen mbi bazën e një këndvështrimi që ti ke. Kjo është një biografi që e merr Enver Hoxhën që nga lindja, por që fillon të marrë peshë në vitin 1941, kur ai vjen në pushtet në krye të Partisë Komuniste dhe mbyllet në 1985-ën me vdekjen e tij. Këndvështrimi që unë kam zgjedhur është beteja e brendshme që ai ka bërë për të ardhur në pushtet. Ardhja në krye të Partisë Komuniste, konsolidimi i pozitave, dominimi i plotë i kësaj partie dhe eliminimi i njerëzve të tij të afërt. Nga mijëra e mijëra biografi të Stalinit, rreth 62 për qind e tyre lidhen me dominimet e brendshme të tij në parti, por ka të tjera që lidhen me raporte të tjera të Stalinit, me krizat e urisë, me raportet e Stalinit me Hitlerin.
Nusja e djalit të Enver Hoxhës pretendon se libri juaj është i paguar…
Kush do m’i jepte këto para?! Kjo është gjuha tipike që është përdorur nga agjenti i imperializmit. Po shihja dokumentarin që po përgatisim tani, madje kam qeshur me lot në një moment sepse po shihja dënimin ndaj Todi Lubonjës, të cilin e bënë agjent të Moskës, Uashingtonit, Beogradit, Parisit dhe të Bonit. Histori koti.
Zonja Hoxha thotë gjithashtu se nuk ka fakte, i pavërtetë, dhe një libër i ndërtuar mbi fantazi…
Familja Hoxha të marrë një dokument dhe të dalë e të thotë që ky dokument nuk është i vërtetë. Zonja Hoxha thotë se kam 25 dokumente, unë mendoj që kam më shumë sepse s’i kam numëruar. Por le të marrë një nga këto 25 dokumentet dhe të thotë që nuk është i vërtetë. Bota është e hapur dhe e lirë. Të vijë e të përballet me mua në studio që nga e juaja dhe ku të dëshirojë ajo. Thelbi i librit që kam shkruar janë dokumentet. E dyta, unë kam marrë kujtimet e Enver Hoxhës dhe njeriu që citohet më shumë në libër është Enver Hoxha, rrëfimet e tij.
Akademiku Rexhep Qosja gjithashtu e ka quajtur gjysmë-letërsi. Ai e ka quajtur vepër publicistike dhe jo shkencore…
Ai ka thënë gjithashtu se nuk e ka lexuar veprën. Ai ka thënë që jam gazetar i talentuar etj. Sa i takon konceptit të monografisë, po insistoj dhe njëherë sepse mund të ketë një keqkuptim nga i cili nuk mund të mos përjashtohet dhe Qosja, si i modelit akademik që ka krijuar. Duhet të kemi parasysh që sot nëse futesh në faqen e NY Times dhe klikoni në ‘Ny Times books’, që rekomandon 100 librat më të rëndësishëm të botuar gjatë vitit, në seksionin non fiction janë biografitë. Biografitë nuk shkruhen kryesisht nga historianë. Ju e dini që Montefiore ka shkruar biografinë e Stalinit të ri.
Është historian, ka mbaruar në Cambrige…
Nuk është historian i mirëfilltë. Montefiore ka qenë gazetar. Stefan Cvajg që ka shkruar biografitë më klasike të globit, nuk ka qenë historian dhe akademik. Sot, nëse ju i shihni biografitë, dalloni që ato nuk shkruhen më nga historian të mirëfilltë. Për çfarë arsyeje? Për arsyen se stili i gazetarëve ose publicistëve është shumë më i prekshëm për publikun dhe shkon më shpejt tek publiku sesa stili i ngushtë i historianëve. Edhe këtu zoti Qosja bie në një kontradiktë me vetveten. Zoti Qosja nuk është historian apo jo?
Është akademik, që është një status më i lartë…
Shkrimtar është. Ka mbaruar për letërsi dhe gjuhë shqipe. Të njëjtën si unë. Zoti Qosja ka bërë një vepër historike, që quhet “Populli i ndaluar”. Është publicistikë historike. Po të pyesësh një historian thotë: nuk është vepër historike. Unë nuk kam thënë ndonjëherë që libri im është vepër e mirëfilltë historike dhe as që e kam këtë pretendim. Unë nuk kam pretendimin që është punim shkencor. Është një publicistikë historike e mbështetur mbi dokumente 100 % histori, por e veshur me emocionet me të cilat luan një gazetar.
Atëherë sa letërsi ka në libër?
Nuk ka asnjë detaj letërsi. Ka vetëm publicistikë.
Ç’pyetje do t’i bënit Enver Hoxhës po ta kishit të ftuar në “Opinion”?
Nuk e mendoj dot se duhet ta vendos në kohë. E para, duhet të ishte Enver Hoxha i sotëm, kështu që do i bëja pyetje nga të sotmet. Nuk mund të implementosh Enver Hoxhën e asaj kohe dhe ta sjellësh në studion e ‘Opinionit’ sot. Ja do ta pyesja sot p.sh., pse u përjashtua Kastriot Islami ose pse u çregjistrua nga Grupi Parlamentar i PS-së?
Si u bëtë pjesë e Aleancës Demokratike, që në atë kohë ishte partia e parë opozitare e ish- opozitës së ardhur në pushtet në ‘92-shin?
Unë isha një nga ata grupuesit e parë në themeluesit e Partisë Demokratike I njoh me detaje, kam shkruar një libër për atë periudhë. I njoh të gjitha kulisat dhe prapaskenat. Isha shumë i afërt me Preç Zogajn dhe Gramoz Pashkon, më pas edhe me Neritan Cekën. Atëherë u krijua një grupim njerëzish që ndjeheshin shumë keq në raport me Berishën, ndjeheshin të dhunuar nga imponimi që Berisha po krijonte brenda PD-së, nga fakti që ende pa u bërë kryetar ishte ai që po i kontrollonte pjesën më të madhe të punëve, protagonizmin që evidentohej më shumë në publik. Më pas filloi të kontestohej Berisha për stilin e tij të drejtimit kur u bë kryetar i PD-së dhe pas fitores së zgjedhjeve demokratike një pjesë e këtyre njerëzve Pashko, Ceka, Imami, Zogaj, të cilët nuk u përfshinë në qeverinë e re, vendosën të krijojnë një çarje të PD-së përmes një dokumenti. Për mua është çarja e parë dhe ndoshta më seriozja e këtyre viteve, përmes një memorandumi që ata ndërtuan për të kontestuar politikën zyrtare të PD-së, ishte një mocion prandaj dhe u quajtën ‘mocionistë’; krijuan një parti që quhej Aleanca Demokratike, unë u bëra pjesë e kësaj partie deri rreth vitit 1996. Më pas u shkëputën. Unë kam bërë një jetë aktive politike.
Ndanit të njëjtin mendim me mocionistët që, Berisha ishte autoritar?
Po, pa dyshim, përderisa isha pjesë e tyre. Por parë në këndvështrimin e sotëm, mendoj që shumë gjëra ishin ndryshe. Çështja është që mungonte krejtësisht koncepti mbi politikën. Dhe duke parë një intervistë të Elez Biberajt, shumë interesante këto kohë, Berisha ishte i vetmi që kishte një projekt politik të mirëfilltë, i vetmi që e dinte ku do shkonte, ku do dilte, çfarë do bënte. Berisha ishte ndoshta njeriu më koshient që brenda një viti do ishte Presidenti i Shqipërisë dhe njeriu më i rëndësishëm politik në Shqipëri.
Ju kam ndjekur këto vite, keni qenë aktiv jo vetëm në TV por edhe shtypin e shkruar me analiza dhe komente, tek të cilat nuk keni pasur drojë të thoni në disa raste ‘miku im Kryeministër’. A mendoni se është normale që një gazetar të ketë mik Kryeministrin, dhe ku fillon e mbaron kufiri i gazetarit në këtë marrëdhënie miqësore?
Absolutisht. E para, është normale në çdo vend të botës dhe është gati-gati edhe një lloj privilegji se nuk mund ta kesh kaq të ndarë. Ka pasur një model të gazetarit që jeton i izoluar, pa kontakte. Çështja është të ndash raportin tënd, ndershmërinë profesionale nga raporti privat. Sot që të jesh gazetar duhet të jesh njeri i informuar dhe beteja kryesore është beteja për informacionin, ndryshe nga shumë vite më parë, kur gazetarët kryesisht jepnin mendime, bënin analiza më shumë sesa lajme dhe në këtë rast nuk donin të ishin të influencuar. Sot kryesorja është ta sjellësh lajmin i pari.
Kur mbaron informimi me miqësinë?
Këtë e ndan raporti profesional, që do të thotë, shkrimi që lexon është apo nuk është i saktë dhe i qëndrueshëm, komenti që bën është apo jo i qëndrueshëm, emisioni që bën është apo jo i qëndrueshëm. Këtë nuk mund ta gjykoj unë, këtë e gjykon publiku.
Kur u rregullua marrëdhënia juaj me Berishën?
Nuk ka një moment të caktuar. Berisha ka ruajtur një marrëdhënie shumë korrekte me emisionin tim pas ‘97-ës kur e kam filluar. Ka ardhur në vitin 1998 për herë të parë, në një shfaqe të tij publike në televizion, në një intervistë live në emisionin tim. Pas kësaj ka pasur up and down të vazhdueshëm vetëm se ka qenë një konstante, p.sh., raportet nuk shihen individuale, duhen parë edhe në kontekstin e televizionit dhe të grupit në të cilin punon. Mbaj mend në vitin 2000, raportet me TV Klan ishin shumë të tensionuara dhe megjithatë në zgjedhjet e vitit 2000 ai erdhi në emisionin “Opinion”, bëri intervistën që i takonte të bënte, me pyetje shumë të ashpra, madje shkuam më pas në hotel ‘Rogner’, pimë një kafe, nuk e përmendi kurrë që ju më sulmoni apo të tilla si këto. Nuk ishte në stilin e tij të hynte në gjëra të vogla dhe më pas raportet kanë shkuar normale, besoj që një lloj intensiteti më i madh ka qenë pas debatit me Nanon në vitin 2002. Madje mund t’ju them një detaj që nuk e kam thënë ndonjëherë. Në vitin 2002, kur kam shkuar për të biseduar për debatin Nano-Berisha, ka qenë një gjë krejt spontane si shumë gjëra në jetën time. Ishte pas takimit në Bruksel. Nano më tha në telefon “unë vij e bëj një përballje po të dojë Berisha të vijë në studio”. Unë e sigurova që të njëjtat pyetje do t’i bëj dhe atij dhe Berishës në studio. E mora Berishën në telefon dhe i thashë: “Dua të vij të takoj”. “Hajde në orën 6”, më tha. Vajta, dhe për herë të parë në gjithë ato vite Berisha më priti vetëm. Deri atë ditë, ndoshta duke më parë si një gazetar konkurrent, Berisha më priste me ndonjë mikun tim por të politikës pranë tij si Mitro Çela, Astrit Patozi, Edi Paloka ose Ylli Rakipi. Ishte hera e parë që më priti vetëm, ndoshta për të shmangur keqkuptimet dhe më tha po, do të vinte në debat.
Cilat janë raportet tuaja aktuale me Edi Ramën, liderin e opozitës. Komunikoni me të?
Po, komunikoj, jo intensivisht, por komunikoj. Me sms, me telefon.
Shtypi i sotëm më ngacmoi në fakt, e ka ndarë edhe ardhjen te ceremonia e librit në dy mënyra: çifti Berisha-Nano dhe çifti Rama-Topi që nuk ishin të pranishëm. Pse nuk erdhi zoti Rama?
Topi ka qenë gjë tjetër. Zoti Rama ka qenë i ftuar, ka pasur një ftesë me shkrim si 20 veta në Shqipëri. Pjesa tjetër janë lajmëruar me sms dhe telefon. Nuk kam insistuar më shumë, kam biseduar me njerëzit e tij të afërt, s’dua të përmend emrat tani për korrektesë, dhe iu kam thënë që nëse vjen, është i mirëpritur. Unë kam pasur një sms nga zoti Rama ditën që ai ka promovuar librin e tij “Kurbani” për të qenë i pranishëm, i kam thënë që do vij. Në një promovim libri unë shkoj, pavarësisht raporteve; zoti Rama ka zgjedhur që të mos vijë. Unë gjykoj që mund të jenë disa arsye, mund të jetë një problem personal, gjë që unë e përjashtoj përderisa ka një komunikim relativisht normal dhe unë kuptohem në komunikim me të, s’jam dakord por e kuptoj. Kam përshtypjen që zoti Rama e ka pak të vështirë përballjen me njerëz të cilët e kontestojnë. Madje, një njeriu i tij i afërt po më thoshte një ditë që Rama ka një problem, ka shumë frikë ose siklet kur Berisha i del përballë i shoqëruar nga shumë njerëz. Kjo është një çështje e tij. Unë nuk mund të bëj analizën psikologjike të zotit Rama. Zoti Rama nuk ishte dhe kaq.
Po në studion tuaj në “Opinion” mungon prej 4 vjetësh, përse?
Është një zgjedhje e tij, në gjykimin tim, në analiza dhe çfarë na është thënë, unë nuk mund të bëj publike tani bisedat private që kam pasur me shumë njerëz. Ky është një raport që lidhet me kushtëzimin që ka pasur kryeministri Berisha me Top Channel. Zoti Rama ka preferuar të bëjë një ndarje politike dhe të mediave, pra mos të jetë i pranishëm në studion e emisionit “Opinion” për sa kohë ai e mendon që zoti Berisha mos të jetë i pranishëm në Top Channel. Kjo ka pasur disa negociata, madje për të zbutur këtë klimë. Përgjigja ime ka qenë shumë e prerë në këtë rast, unë nuk mund të negocioj për askënd përveç vetes sime. Unë e kam studion e hapur për këdo që mund të vijë, por nuk mund të negocioj për një studio tjetër apo një politikan tjetër, sepse është jashtë mundësive dhe aftësive të mia, si dhe jashtë pretendimit që unë mund të kem për veten time.
Presidenti Topi nuk ishte dje, nuk e ftuat?
Presidenti Topi nuk ka pasur një ftesë të konfirmuar, ka pasur një letër që i ka shkuar si gjithë të tjerët, por nuk ka pasur insistim. Në fakt s’dua ta them, por unë nuk kam dashur që presidenti Topi të ishte dje në promovimin e librit.
Pse?
Çështje personale.
Nuk keni simpati?
Ndonjë simpati të madhe për presidentin Topi nuk kam pasur kurrë. As në ditët që ka qenë në politikë. Ndonjë vlerësim për kapacitetin e tij politik, po ashtu kurrë. I takon shtresës së njerëzve që thonë fjalë të përgjithshme pa thelb, por kjo është një çështje e tij personale.
Aty pashë shumë politikanë të ftuar, për të gjithë ata atje keni simpati?
Jo, jo, absolutisht, unë thashë që shkoi një ftesë për zotin Topi, por unë personalisht nuk kisha dëshirë që të vinte. Natyrisht, midis atyre të ftuarve unë kam ftuar politikanët për të qenë të pranishëm, por ka një gjë, ju patë shumë politikanë, por patë kryesisht politikanë me të cilët unë kam dhe një raport miqësor. Mund të jenë dakord ose mos jenë dakord, nuk pati politikan për protokoll dhe këtu dua të sqaroj dhe ata politikanë që s’e kanë gjetur veten aty. Njerëzit e ftuar kanë qenë njerëz që në 15 vite unë kam ndarë diçka, qoftë edhe një kafe, qoftë edhe një darkë pas emisionit, qoftë edhe një shkëmbim, me të cilët shkëmbej telefonata dhe sms. Ka njerëz që mund të jenë të rëndësishëm politikisht, por nuk janë njerëz të afërt të mitë.
Kam dhe Nanon pyetje të fundit. U duk sikur patët një vëmendje të veçantë ta takonit dje me Berishën. A do ta aprovonit një kandidaturë të Nanos për president?
Unë kam pasur një vëmendje të veçantë dje që gjithë të ftuarit që unë i konsideroja që i kisha ftuar personalisht dhe me telefon, të kishin një kombinim midis tyre. Përbën dhe një lloj interesi publik, nuk kam pasur ndonjë interes të madh të takoj Nanon me Berishën. Ka qenë raport miqësor. Unë kam me Nanon një raport, që do t’ju duheshin edhe 15 minuta të tjera që të flasim.
Shkurt, Nano president?
Absolutisht po. Do ta shprehja dhe me shkrim këtë gjë së shpejti. Po kjo është çështja ime personale.
MAPO

SHPËRNDAJE